Gelijkspanning biedt kansen voor Zuid Afrika
15 april, 2022
Over hoe gelijkspanning zorgt voor kansen voor arm én rijk, voor wit en gekleurd Zuid-Afrika. Toegang tot betrouwbare en betaalbare energievoorziening is daar voor allen echt een vraagstuk. Het gebrek er aan zorgt voor kleinere economische groei dan nodig, voor mensen die soms in onmenselijke omstandigheden moeten leven, voor ziektes die soms enorm opbloeien, voor brandgevaar door koken op parafine, kolen en hout en voor nog meer. En dit nog los van sociale en maatschappelijke uitdagingen die hier door heen lopen.
Voor reizigers die in Zuid-Amerika, Zuid-Oost Azie of andere landen in Afrika bezoeken mogelijk een herkenbaar beeld. Waar te beginnen met alle uitdagingen en vraagstukken die je zo voor je ziet. Toegang tot schoon drinkwater, riolering, elektriciteit, scholing, betrouwbare informatie en later werk.. De klik die ik hier krijg begint met een koloniaal verleden (Delft-Zuid is ook bij Kaapstad niet de meest populaire woonwijk), maar ook met een de worsteling om het land ook na apartheid te laten groeien en bloeien.
Laat ik bij het begin beginnen. Voor mijn andere werk als projectmanager bij De Haagse Hogeschool ben ik de afgelopen tien jaar al ongeveer tien keer naar Zuid-Afrika gereisd; voor conferenties, voor internationale samenwerking, voor nieuwe projecten. Van Kaapstad, tot Johannesburg en Pretoria en van Durban tot Potchefstroom. Daarbij heb ik ook townships bezocht (Soweto, Diepsloot), informal settlements zoals hierboven bij Stellenbosch, universiteiten, gemeenten en recent ook een technical college (MBO-tertiar onderwijs) en een high school (secundair onderwijs – foto’s hieronder).
In al deze bezoeken staat in ieder geval voor mij als een paal boven water dat elektrificeren cruciaal is om dit grote land leefbaar en gezond te houden. In Zuid-Afrika ziet de overheid dat zeker ook. In 2003 werd beleid ingevoerd op het gebied “ELECTRICITY BASICSERVICES SUPPORT TARIFF”. Dit heet in de volksmond ‘Free Basic Electricity’[1]. En precies dit beleid is het punt waarop in ieder geval de arme,
In al deze bezoeken staat in ieder geval voor mij als een paal boven water dat elektrificeren cruciaal is om dit grote land leefbaar en gezond te houden. In Zuid-Afrika ziet de overheid dat zeker ook. In 2003 werd beleid ingevoerd op het gebied “ELECTRICITY BASICSERVICES SUPPORT TARIFF”. Dit heet in de volksmond ‘Free Basic Electricity’[1]. En precies dit beleid is het punt waarop in ieder geval de arme, veelal gekleurde Zuid-Afrikaan of immigrant, als eerste met gelijkspanning in aanraking komt. Daarover meer in het volgende deel.
[1] https://www.gov.za/sites/default/files/gcis_document/201409/250880.pdf
Free Basic Elektricity betekend namelijk dat elke Zuid-Afrikaans gezien dat in armoede leeft, gratis toegang moet hebben tot elektriciteit, net als drinkwater en riolering. Dit geldt voor zowel mensen die in zogenaamde ‘formal settlements’ wonen, zoals townships, als ook voor mensen die in informal settlements wonen. Informal settlements zijn wijkjes, zoals op de foto van Stellenbosch uit het eerste deel, op privaat of publiek terrein, dat niet de bestemming ‘wonen’ heeft. Je zou het een soort kraken kunnen noemen. Eigenaren, publiek en privaat, verzetten zich hier tegen, vaak zonder veel succes.
Free Basic Electricity geldt zowel voor settlements waar wel een netaansluiting is of kan zijn, als ook voor wijkjes waar deze niet bestaat of niet binnen een vijftal jaren zal worden aangelegd. Dit is een heet hangijzer, voor gemeenten en voor bewoners.
Perspectief bewoners
Deze bewoners willen in veel gevallen deze toegang tot elektriciteit, ook als zij dit niet of nauwelijks kunnen betalen. Het zonder toestemming delen van aansluitingen, illegal tapping, is zeer veel voorkomend. Regelmatig (wekelijks) worden er mensen geëlektrocuteerd als dergelijke illegale aansluitingen worden aangelegd. Dit gebeurt niet door professionele installateurs, laat staan door kundige, goed opgeleide mensen. Toch leggen gemeenten dit soort voorzieningen aan, wetende dat er veel illegale aansluitingen zullen volgen. De afgenomen elektriciteit, niet bemeterd, komt voor rekening van diezelfde gemeente.
Perspectief gemeenten
De gemeente is, met het Free Basic Electricity beleid in het achterhoofd, eigenlijk verplicht om voorzieningen aan te bieden aan inwoners van formal en informal settlements. Net als in Nederland kunnen ambtelijke molens soms langzaam draaien. Settlement leadership (een soort informeel bestuur) oefent druk uit op lokale en regionale overheden om aansluitingen te realiseren. Dan staat de gemeente voor de keuze. De eerste optie is om geld uit te geven aan een AC-netaansluiting en een LS-distributiesysteem met beperkt vermogen. Soms is dit vermogen zelfs zo beperkt, dat het eigenlijk een OVL-installatie betreft, voor openbare verlichting, zoals hiernaast in SeaView informal Settlement in Port Elizabeth. Dit beperkt de mogelijkheden voor de inwoners (terecht?!) en beperkt de verliesposten voor de gemeente.
Gelijkspanning als alternatief
In sommige gevallen, zoals oorspronkelijk ook in de settelement in Stellenbosch, wordt echter door de gemeente voor een tweede optie gekozen. Er wordt een tender uitgeschreven, om zogenaamde solar home systemen (vaak inclusief installatie) aan te kopen voor inwoners. Dit is letterlijk een klein zonnepaneel (DC), met een kleine accu (100 Wh – 200 Wh) met enkele kleine aansluitingen (vanuit auto-industrie, tegenwoordig soms USB) om telefoons op te laden, laptops en/of tablets te laden en soms een klein TV-tje op aan te sluiten, Soms betalen gemeenten deze kosten volledig, soms betalen inwoners een vrijwillige bijdrage, soms een verplichte bijdrage. Dit wordt ook wel een pico-grid of nano-grid genoemd. Voor veel van deze mensen is het hun eerste ervaring met elektriciteit. Het eigen paneel, de eigen batterij en de aansluitingen dragen enorm bij aan een positiever gevoel in settlements, mede dankzij gelijkspanning.